Apollo
 |
Ten artykuł należy dopracować |
| bóg piękna, światła, życia, zarazy, śmierci, muzyki, wróżb, prawdy, prawa, porządku, patron sztuki i poezji, przewodnik muz i Charyt | |
 Apollo Sauroktonos (zabijający jaszczurkę) – rzeźba Praksytelesa | |
| Występowanie | |
|---|---|
| Atrybuty | |
| Siedziba | |
| Teren kultu | |
| Odpowiednik |
Apollo (w mitologii rzymskiej) |
| Rodzina | |
| Ojciec | |
| Matka | |
| Rodzeństwo |
Artemida (siostra-bliźniaczka) |
| Dzieci |
z Ftyją: |
Apollo (gr. Ἀπόλλων Apóllōn, zwany też Φοῖβος Phoibos ‘Jaśniejący’, łac. Apollo) – w mitologii greckiej syn Zeusa i Leto. Według podań urodził się na wyspie Delos i należał do dwunastu najważniejszych bogów Olimpu[1].
Był bliźniaczym bratem Artemidy. Uważany był za boga piękna, światła, życia, śmierci, zarazy, muzyki, wróżb, prawdy, prawa, porządku, patrona sztuki i poezji, przewodnika muz (Ἀπόλλων Μουσηγέτης Apóllōn Mousēgétēs), natchnienia, lecznictwa i uzdrawiania, łucznictwa, kawalerów, a także wieszczek. Funkcjonował także jako Apollo Epikurios, bóg uzdrawiania i w tej postaci uratował mieszkańców Figalei przed epidemią dżumy, a ci z wdzięczności dla niego zbudowali świątynię Apollina w Bassaj[2]. Jako bóg odwracający zło i przynoszący zbawienie otrzymał od Rzymian m.in. przydomek medicus („uzdrawiający, zdrowy”), przez co do dziś jest przywoływany w przysiędze Hipokratesa[3].
Odkąd Apollo został uznany za boga sztuki pojawiał się w poezji i w innych dziełch artystycznych. Jean de La Fontaine wykorzystał motyw Febusa i Boreasza w jednej ze swoich bajek z 1668. Innym przykładem występowania boga w jest obraz Giorgio de Chirico Pieśń o miłości (Le chant d'amour) z 1914 roku . Przedstawia on enigmatyczną kombinację popiersia Apolla przymocowanego do ściany domu i gumowej rękawicy. W tle widać dymiący pociąg[4]. Swą siedzibę Apollo miał na szczycie góry Parnas w Delfach, skąd zsyłał natchnienie ludziom. Mury okalające dom Apollina okalały też miejsce słynnej wyroczni delfickiej.
Apollo był najprzystojniejszym męskim bogiem spośród greckiego panteonu. Smukły, o złotych lokach, onieśmielał spojrzeniem swoich średnio niebieskawych oczu.
Był zazdrosny i zawistny co było częstym tematem mitów, min. opowiadających o zawziętej rywalizacji z Marsjaszem, frygijskim satyrem flecistą, o miano najlepszego muzyka. Pomimo tego, że ten przyznał bogu pierwszeństwo, Apollo skrępował mu ręce i nogi, przywiązał do drzewa i obdarł żywcem ze skóry.
Kiedy Zeus poraził piorunem Asklepiosa (syna Apollina), ten w zemście zabił kilku cyklopów z kuźni Hefajstosa. Za tę zbrodnię Apollo musiał przez dziewięć lat służyć jako parobek u króla Admeta w Tesalii.
Domeny i atrybuty[edytuj | edytuj kod]
Apollo był bóstwem o szerokich, często sprzecznych kompetencjach. Pierwotnie był androgyniczny (śladem tego jest bliźniacza para Apollo-Artemida) bogiem gwałtownej śmierci – Grecy wywodzili jego imię od ἀπόλλυμι (apóllymi) „niszczę, zabijam”, ale por. też IE. *abol (<*obol-) „jabłko” (symbol – źródło wiedzy). Jest on bogiem jednocześnie solarny i chtoniczny. Zabijając węża-smoka Pytona – syna Gai nasłanego na matkę Apollina i Artemidy przez zazdrosną Herę, strzegącego bramy do tajemnej wiedzy ukrytej pod ziemią, Apollo zyskał wizjonerskie zdolności i przejął władzę nad wyrocznią w Delfach (gr. delfys „macica”). Zabójstwo Pytona, podobnie jak zabójstwo Wrytry przez Indrę, było wielkim, bohaterskim czynem, ale i winą, z której należało się oczyścić. Ustanowił w tym celu igrzyska pytyjskie, zszedł również do podziemia. Stał się przekaźnikiem Zeusowych wyroków, szczególnie w sprawach obrzędów oczyszczenia po zbrodni zabójstwa. Oddalał (apotropaios) i oczyszczał (katharsios) od zbrodni mordu.
Łuk i lira, którymi posługuje się Apollo, mogą być interpretowane jako narzędzia przeciwstawne (mordu i oczyszczenia). Może być to również w rzeczywistości jedno, najbardziej pierwotne narzędzie – symbol władzy nad życiem i śmiercią oraz wiedzy (zarówno jako instrument muzyczny – przygrywający podczas szamańskiego obrzędu, jak i łuk miotający strzały, na których szaman podróżuje w zaświaty).
Apollinowi był także poświęcony wawrzyn szlachetny, który nałożył na głowę po przybyciu do doliny Tempe i obmyciu się z krwi przelanej po zabiciu Pytona.
M. Eliade stwierdza, że mitologia apollińska odbija proces przenikania kultu Apollina do Grecji i przejmowanie przezeń atrybutów bóstw praindoeuropejskich (o charakterze rolniczym, tellurycznym i tradycji jeszcze megalitycznej – delficki omfalos). Istnieje też hipoteza o powstawaniu tego typu mitów w wyniku syntezy dwóch oddzielnych nurtów życia religijnego (żeńskiego: rolniczo-przydomowego i męskiego: nomadycznego lub pół nomadyczno-wojowniczego) w obrębie jednej wspólnoty plemiennej. Mimo degradacji i asymilacji atrybutów Bogini Ziemi, przepowiednie nadal głosiła kapłanka Pytia (w poważniejszych sprawach stosująca maneisa, szał poetycki, stan profetycznej ekstazy znany z innych religii indoeuropejskich i obrzęd zstępowania do podziemi, ad uterum), której przekaz tłumaczył prorok. Z czasem ta złowróżbna strona bóstwa zostaje oswojona, Apollo coraz bardziej staje się bogiem porządku i prawa – harmonii świata.
Dwa kierunki, z których wywodzono pochodzenie mitów apollińskich to: północny – eurazjatycki, oraz wschodni – małoazjatycki. Pierwszy poparty jest mitem o corocznych (zimowych) podróżach Apollina do rodzinnej ziemi (Hyperborei). Podczas jego nieobecności w Delfach miał rządzić Dionizos. Za drugim kierunkiem przemawia lokalizacja największych ośrodków jego kultu (Azja Mniejsza) i inskrypcja hetycka z imieniem Apulúnas „bóg bram”.
Kochanki i kochankowie w mitologii[edytuj | edytuj kod]
Apollo był obiektem uczuć bogini, nimf i kobiet śmiertelnych, jednak nigdy nie zawarł związku małżeńskiego. Był zakochany bez wzajemności w Dafne, córce Gai i Penejosa. Aby móc ją pojmać, ścigał ją dopóki ta straciła siły i uzyskała pomoc ze strony ojca, Penejosa, który zamienił ją w krzak wawrzynu szlachetnego. Załamany po metamorfozie swej wybranki, Apollo uplótł wieniec z gałęzi krzewu, który odtąd ozdabiał jego głowę.
Apollo zakochał się też w pięknej nimfie Kastalii, córce rzecznego boga Acheloosa i zabiegał o jej względy. Nimfa nie mogąc sobie poradzić z natarczywością zalotów Apollina, rzuciła się do źródła bijącego ze skał Parnasu. Apollin uświęcił to miejsce, nazywając źródło jej imieniem. Woda z tego źródła zsyłała moc natchnienia na każdego, kto się jej napił.
Na życzenie Apolla Artemida przebiła strzałą z łuku ukochaną Apollina Koronis, która zakochawszy się w śmiertelniku Ischysie wzgardziła miłością Apolla.
Synem Apollina i Koronis był Asklepios, mający władzę nad życiem (jego hipostazami były chtoniczne w swym charakterze: wąż i pies). Z muzą Kaliope miał synów Orfeusza i Linosa, a z Talią Korybantów (boskich tancerzy). Z Kyrene miał syna Aristajosa, a z Ftyją – Dorosa. Hamadriada Dryope zrodziła mu syna Amfissosa – późniejszego założyciela miasta Ojta, w którym wzniósł świątynie ku czci Apolla, a kapłanką w niej została Dryope. Pewnego dnia Dryope zniknęła bez śladu, a obok posągu Apollina wyrosła topola.
Kochanką Apollina była też Kreuza, córka ateńskiego króla Erechteusza (prześladowcy Heraklidów), która urodziła mu syna Iona – mitycznego protoplastę Jonów, ludu helleńskiego. Obawiając się gniewu ojca, Kreuza oddała synka na wychowanie Pytii.
Był również zakochany w Hiacyncie i Kyparissosie. Miłość z Hiacyntem skończyła się fatalnie. Podczas rzutów dyskiem przypadkowy podmuch zniósł dysk, który zabił oblubieńca Apollina.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ APOLLON - GRIECHISCHER GOTT UND SAGENUMWOBENE FIGUR.. web.archive.org. [dostęp 2022-11-29].
- ↑ Präfektur Ilia. web.archive.org. [dostęp 2022-11-29].
- ↑ Kazimierz Szałata. Pierwszy kodeks etyczny. uo.uksw.edu.pl. [dostęp 2022-11-29].
- ↑ [https://www.moma.org/collection/works/80419 Giorgio de Chirico The Song of Love Paris, June-July 1914.]. moma.org. [dostęp 2022-11-29].
