Apollo

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Apollo
Ἀπόλλων
bóg piękna, światła, życia, zarazy, śmierci, muzyki, wróżb, prawdy, prawa, porządku, patron sztuki i poezji, przewodnik muz i Charyt
Ilustracja
Apollo Sauroktonos (zabijający jaszczurkę)
– rzeźba Praksytelesa
Występowanie

mitologia grecka mitologia rzymska

Atrybuty

lira (kitara)

Siedziba

Parnas

Teren kultu

starożytna Grecja
starożytny Rzym

Odpowiednik

Apollo (w mitologii rzymskiej)

Rodzina
Ojciec

Zeus

Matka

Leto

Rodzeństwo

Artemida (siostra-bliźniaczka)

Dzieci

z Ftyją:
Doros;
z Kaliope:
Orfeusz,
Linos;
z Koronis:
Asklepios;
z Kyrene:
Aristajos;
z Talią:
korybanci

Apollo (gr. Ἀπόλλων Apóllōn, zwany też Φοῖβος Phoibos ‘Jaśniejący’, łac. Apollo) – w mitologii greckiej syn Zeusa i Leto. Według podań urodził się na wyspie Delos i należał do dwunastu najważniejszych bogów Olimpu[1].

Był bliźniaczym bratem Artemidy. Uważany był za boga piękna, światła, życia, śmierci, zarazy, muzyki, wróżb, prawdy, prawa, porządku, patrona sztuki i poezji, przewodnika muz (Ἀπόλλων Μουσηγέτης Apóllōn Mousēgétēs), natchnienia, lecznictwa i uzdrawiania, łucznictwa, kawalerów, a także wieszczek. Funkcjonował także jako Apollo Epikurios, bóg uzdrawiania i w tej postaci uratował mieszkańców Figalei przed epidemią dżumy, a ci z wdzięczności dla niego zbudowali świątynię Apollina w Bassaj[2]. Jako bóg odwracający zło i przynoszący zbawienie otrzymał od Rzymian m.in. przydomek medicus („uzdrawiający, zdrowy”), przez co do dziś jest przywoływany w przysiędze Hipokratesa[3].

Odkąd Apollo został uznany za boga sztuki pojawiał się w poezji i w innych dziełch artystycznych. Jean de La Fontaine wykorzystał motyw Febusa i Boreasza w jednej ze swoich bajek z 1668. Innym przykładem występowania boga w jest obraz Giorgio de Chirico Pieśń o miłości (Le chant d'amour) z 1914 roku . Przedstawia on enigmatyczną kombinację popiersia Apolla przymocowanego do ściany domu i gumowej rękawicy. W tle widać dymiący pociąg[4]. Swą siedzibę Apollo miał na szczycie góry Parnas w Delfach, skąd zsyłał natchnienie ludziom. Mury okalające dom Apollina okalały też miejsce słynnej wyroczni delfickiej.

Apollo był najprzystojniejszym męskim bogiem spośród greckiego panteonu. Smukły, o złotych lokach, onieśmielał spojrzeniem swoich średnio niebieskawych oczu.

Był zazdrosny i zawistny co było częstym tematem mitów, min. opowiadających o zawziętej rywalizacji z Marsjaszem, frygijskim satyrem flecistą, o miano najlepszego muzyka. Pomimo tego, że ten przyznał bogu pierwszeństwo, Apollo skrępował mu ręce i nogi, przywiązał do drzewa i obdarł żywcem ze skóry.

Kiedy Zeus poraził piorunem Asklepiosa (syna Apollina), ten w zemście zabił kilku cyklopów z kuźni Hefajstosa. Za tę zbrodnię Apollo musiał przez dziewięć lat służyć jako parobek u króla Admeta w Tesalii.

Domeny i atrybuty[edytuj | edytuj kod]

Apollo był bóstwem o szerokich, często sprzecznych kompetencjach. Pierwotnie był androgyniczny (śladem tego jest bliźniacza para Apollo-Artemida) bogiem gwałtownej śmierci – Grecy wywodzili jego imię od ἀπόλλυμι (apóllymi) „niszczę, zabijam”, ale por. też IE. *abol (<*obol-) „jabłko” (symbol – źródło wiedzy). Jest on bogiem jednocześnie solarny i chtoniczny. Zabijając węża-smoka Pytona – syna Gai nasłanego na matkę Apollina i Artemidy przez zazdrosną Herę, strzegącego bramy do tajemnej wiedzy ukrytej pod ziemią, Apollo zyskał wizjonerskie zdolności i przejął władzę nad wyrocznią w Delfach (gr. delfys „macica”). Zabójstwo Pytona, podobnie jak zabójstwo Wrytry przez Indrę, było wielkim, bohaterskim czynem, ale i winą, z której należało się oczyścić. Ustanowił w tym celu igrzyska pytyjskie, zszedł również do podziemia. Stał się przekaźnikiem Zeusowych wyroków, szczególnie w sprawach obrzędów oczyszczenia po zbrodni zabójstwa. Oddalał (apotropaios) i oczyszczał (katharsios) od zbrodni mordu.

Łuk i lira, którymi posługuje się Apollo, mogą być interpretowane jako narzędzia przeciwstawne (mordu i oczyszczenia). Może być to również w rzeczywistości jedno, najbardziej pierwotne narzędzie – symbol władzy nad życiem i śmiercią oraz wiedzy (zarówno jako instrument muzyczny – przygrywający podczas szamańskiego obrzędu, jak i łuk miotający strzały, na których szaman podróżuje w zaświaty).

Apollinowi był także poświęcony wawrzyn szlachetny, który nałożył na głowę po przybyciu do doliny Tempe i obmyciu się z krwi przelanej po zabiciu Pytona.

M. Eliade stwierdza, że mitologia apollińska odbija proces przenikania kultu Apollina do Grecji i przejmowanie przezeń atrybutów bóstw praindoeuropejskich (o charakterze rolniczym, tellurycznym i tradycji jeszcze megalitycznej – delficki omfalos). Istnieje też hipoteza o powstawaniu tego typu mitów w wyniku syntezy dwóch oddzielnych nurtów życia religijnego (żeńskiego: rolniczo-przydomowego i męskiego: nomadycznego lub pół nomadyczno-wojowniczego) w obrębie jednej wspólnoty plemiennej. Mimo degradacji i asymilacji atrybutów Bogini Ziemi, przepowiednie nadal głosiła kapłanka Pytia (w poważniejszych sprawach stosująca maneisa, szał poetycki, stan profetycznej ekstazy znany z innych religii indoeuropejskich i obrzęd zstępowania do podziemi, ad uterum), której przekaz tłumaczył prorok. Z czasem ta złowróżbna strona bóstwa zostaje oswojona, Apollo coraz bardziej staje się bogiem porządku i prawa – harmonii świata.

Dwa kierunki, z których wywodzono pochodzenie mitów apollińskich to: północny – eurazjatycki, oraz wschodni – małoazjatycki. Pierwszy poparty jest mitem o corocznych (zimowych) podróżach Apollina do rodzinnej ziemi (Hyperborei). Podczas jego nieobecności w Delfach miał rządzić Dionizos. Za drugim kierunkiem przemawia lokalizacja największych ośrodków jego kultu (Azja Mniejsza) i inskrypcja hetycka z imieniem Apulúnas „bóg bram”.

Kochanki i kochankowie w mitologii[edytuj | edytuj kod]

Apollo był obiektem uczuć bogini, nimf i kobiet śmiertelnych, jednak nigdy nie zawarł związku małżeńskiego. Był zakochany bez wzajemności w Dafne, córce Gai i Penejosa. Aby móc ją pojmać, ścigał ją dopóki ta straciła siły i uzyskała pomoc ze strony ojca, Penejosa, który zamienił ją w krzak wawrzynu szlachetnego. Załamany po metamorfozie swej wybranki, Apollo uplótł wieniec z gałęzi krzewu, który odtąd ozdabiał jego głowę.

Apollo zakochał się też w pięknej nimfie Kastalii, córce rzecznego boga Acheloosa i zabiegał o jej względy. Nimfa nie mogąc sobie poradzić z natarczywością zalotów Apollina, rzuciła się do źródła bijącego ze skał Parnasu. Apollin uświęcił to miejsce, nazywając źródło jej imieniem. Woda z tego źródła zsyłała moc natchnienia na każdego, kto się jej napił.

Na życzenie Apolla Artemida przebiła strzałą z łuku ukochaną Apollina Koronis, która zakochawszy się w śmiertelniku Ischysie wzgardziła miłością Apolla.

Apollo na późnorzymskiej mozaice

Synem Apollina i Koronis był Asklepios, mający władzę nad życiem (jego hipostazami były chtoniczne w swym charakterze: wąż i pies). Z muzą Kaliope miał synów Orfeusza i Linosa, a z Talią Korybantów (boskich tancerzy). Z Kyrene miał syna Aristajosa, a z Ftyją – Dorosa. Hamadriada Dryope zrodziła mu syna Amfissosa – późniejszego założyciela miasta Ojta, w którym wzniósł świątynie ku czci Apolla, a kapłanką w niej została Dryope. Pewnego dnia Dryope zniknęła bez śladu, a obok posągu Apollina wyrosła topola.

Kochanką Apollina była też Kreuza, córka ateńskiego króla Erechteusza (prześladowcy Heraklidów), która urodziła mu syna Iona – mitycznego protoplastę Jonów, ludu helleńskiego. Obawiając się gniewu ojca, Kreuza oddała synka na wychowanie Pytii.

Był również zakochany w Hiacyncie i Kyparissosie. Miłość z Hiacyntem skończyła się fatalnie. Podczas rzutów dyskiem przypadkowy podmuch zniósł dysk, który zabił oblubieńca Apollina.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. APOLLON - GRIECHISCHER GOTT UND SAGENUMWOBENE FIGUR.. web.archive.org. [dostęp 2022-11-29].
  2. Präfektur Ilia. web.archive.org. [dostęp 2022-11-29].
  3. Kazimierz Szałata. Pierwszy kodeks etyczny. uo.uksw.edu.pl. [dostęp 2022-11-29].
  4. [https://www.moma.org/collection/works/80419 Giorgio de Chirico The Song of Love Paris, June-July 1914.]. moma.org. [dostęp 2022-11-29].